زمان تقریبی مطالعه: 11 دقیقه
 

محسن مبصر




محسن مبصر فرزند میرزا عبدالعلی‌خان مبصرالدوله تبریزی در سال ۱۲۹۶ه. ش در شهر تبریز به دنیا آمد.
[۱] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
مبصر پس از فارغ‌التحصیلی از دانشکده افسری تهران به درجه ستوان دومی‌ رسته توپخانه درآمد، و به مشاغلی در ارتش دست یافت. و در سال ۱۳۴۱ه. ش به معاونت کل شهربانی کل کشور منصوب شد و توانست به درجه سرلشکری برسد.


۱ - اجمال زندگی


وی در سال ۱۳۱۵ه. ش پس از تحصیلات مقدماتی در دبستان‌های جنت، دارالمعلمین، دبیرستان‌های رشدیه، فردوسی و نظام شهر تبریز، به دانشکده افسری تهران وارد شد
[۲] مبصر، محسن، پژوهش، لندن، انتشارات پکا، چاپ اول، ۱۹۹۶ م، زندگینامه، بی‌ش.
[۳] مرکز بررسی اسناد تاریخی، رجال عصر پهلوی (منوچهر اقبال) به روایت اسناد ساواک، ص۳۸۳، تهران، چاپ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹.
و در سال ۱۳۱۷ه. ش از این دانشکده فارغ‌التحصیل گردید. مبصر پس از فارغ‌التحصیلی با درجه ستوان دومی‌ رسته توپخانه، به مشاغلی در ارتش دست یافت که از آن جمله می‌توان به ریاست رکن ۲رضائیه، ریاست بازرسی سازمان صنایع نظامی، ریاست ستاد فرماندهی نظامی‌ تهران، اتاشه نظامی‌ ایران در کشورهای عربی، ریاست اداره بسیج همگانی ستاد کل ارتش اشاره نمود.
[۴] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
در سال ۱۳۳۹ه. ش وی توانست درجه سرتیپی خود را دریافت نموده و به ریاست پلیس تهران برسد.
در زمان ریاست وی بر اداره اطلاعات و تجسس رکن دو ارتش، پس از ترور رزم‌آرا، مبصر دفترچه‌ای را از خانه رزم‌آرا پیدا نمود که در آن دفترچه دلایلی بر نقش رزم‌آرا در ترور شاه در سال ۱۳۲۷ه. ش وجود داشت.
[۵] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۱۶۷، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
[۶] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست، ج۱، ص۳۷۹، تهران، نشر علم، چاپ دوم، ۱۳۷۳.


۲ - حضور در شهربانی کل کشور


در سال ۱۳۴۱ه. ش به معاونت کل شهربانی کل کشور منصوب شد و توانست به درجه سرلشکری برسد.
[۷] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.


۲.۱ - اقدامات مبصر


از جمله اقدامات وی در زمان حضور در سمت معاونت کل شهربانی، حضور در ماجرای ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ه. ش در شهر قم بود. وی به دستور شخص شاه، مامور شهربانی برای اداره شهر بوده است و در روز پانزدهم خرداد به شهر قم آمد.
وی در کتاب "پژوهش" آورده که تنها ۲۶- ۲۷ نفر از مردم در ماجرای ۱۵ خرداد شهید شدند! و تمام آنها هم به دست فرمانده یکان فرستاده شده از علی‌آباد بوده است و وی به عنوان مسئول اصلی تمامی‌ نیروهای داخل شهر هیچ گونه دستور حمله‌ای برای کشتن مردم را صادر نکرده است:
«...در این گیر ودار فرمانده یگان فرستاده شده از علی‌آباد که با یگان زیر فرمان خود ستون محمول مجهزی را تشکیل داده بود، پیش از رسیدن من به قم رسیده و آن ازدحام وحشتناک و متراکم و زنجیر گسیخته را دیده بود، از روی جوانی بی‌آن‌که بنا به دستور، منتظر رسیدن من و گرفتن ماموریت و آموزش از من باشد و حتی بدون مراجعه و پرس و جو از فرمانده گروهان ژاندارمری و کسب اطلاع از اوضاع و احوال موجود، یکسره پیشاپیش ستون محمول، جمعیت را شکافته و رو به سوی زیارتگاه پیش می‌راند...
در این جا فرمانده یکان، آن سروان متهور و پرحرارت و متعصب؛ ولی بی‌تجربه و نا آزموده و کم اطلاع به اشتباه خود پی‌برده و چاره‌ای جز ابراز تهور بیشتر و خطر کردن برای نجات یکان زیر فرمان خود نمی‌بیند. به سرعت از خودرو فرماندهی پایین جسته تیرباری بدست آورده، پس از چند بار اخطار و تهدید که هیچ کس نه آن را می‌شنود و نه از آن می‌ترسد ناگزیر یک رگبار به سوی حمله‌کنندگان به ستون، شلیک می‌کند. شماری از تظاهرکنندگان که تیر خورده بودند به زمین می‌افتند؛ ولی حمله به ستون نظامی‌ ادامه پیدا می‌کند. یک رگبار دیگر هم به سوی جمعیت تیراندازی می‌شود که حمله‌کنندگان تا آنجایی که سربازها می‌توانستند از خودروها پیاده شوند، عقب‌نشینی می‌کنند....
... هنگامی‌ به سربازها رسیدم که مردم تظاهرکننده از آن‌ها فاصله گرفته بودند. شماری از مردم ۲۶ تا ۲۷ نفر در اثر رگبارهای سرکار سروان کشته و به زمین افتاده بودند و شماری دیگر مجروح و با زاری و التماس کمک می‌خواستند..
[۸] مبصر، محسن، پژوهش، ص۳۸۶، لندن، انتشارات پکا، چاپ اول، ۱۹۹۶ م، زندگینامه، بی‌ش.
[۹] مبصر، محسن، پژوهش، ص۳۸۷، لندن، انتشارات پکا، چاپ اول، ۱۹۹۶ م، زندگینامه، بی‌ش.
».
محسن مبصر پس از سرلشکر نعمت‌الله نصیری که به ریاست ساواک برگزیده شد، به عنوان رئیس شهربانی کل کشور و به مدت شش سال در شهربانی مشغول خدمت به رژیم شاهنشاهی بود. وی از سال ۱۳۴۳ه. ش تا ۱۳۴۹ه. ش رئیس کل شهربانی بود.
[۱۰] افتخارزاده، یحیی، نظمیه در دوره پهلوی (شهریور ۱۳۲۰-آبان ۱۳۵۵) خاطرات سرلشکر بازنشسته پلیس یحیی افتخارزاده، ص۳۷۰، تهران، انتشارات اشکان و هیرمند، چاپ اول، ۱۳۷۷.
[۱۱] جوادی، شجاع، تاریخ سیر پلیس در قم، ص۴۳، قم، ۱۳۵۵.
بنا به گزارش وزارت اطلاعات، وی در سال ۱۳۴۷ه. ش بنا به دعوت محرمانه پلیس اسرائیل از این کشور بازدید به عمل آورده است.
[۱۲] مرکز بررسی اسناد تاریخی، رجال عصر پهلوی (منوچهر اقبال) به روایت اسناد ساواک، ص۳۸۵، تهران، چاپ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹.
هم‌چنین وی در عین رابطه با آمریکا، طرفدار سیاست انگلیس بود.
[۱۳] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۲۸۸، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
وی در سمت ریاست شهربانی به درجه سپهبدی دست یافت.
در مورد علت برکناری سپهبد محسن مبصر از ریاست شهربانی، در سندی از ساواک این چنین آمده است:
«دکتر مهدی عبده، در مورد برکناری مبصر، در یک محفل خانوادگی اظهار داشت که مدت‌ها بود که به شهربانی، در مورد کارهای خلاف عفت گزارش می‌رسید که در کی‌کلاب که متعلق به والاحضرت اشرف است، عده‌ای از جوانان عیاش جمع می‌شوند و اعمال خلاف اخلاق و عفت می‌کنند. بالاخره، تیمسار مبصر تصمیم گرفت که جلو این اعمال را بگیرد و دستور صادر کرد که جلو جوانان و شرکت‌کنندگان در کی‌کلاب گرفته شود. در این اوضاع و احوال، والاحضرت اشرف به ایشان دستور داده بود که در این کارها دخالت نکند؛ ولی تیمسار مبصر، می‌گفت: من به فرمان شاهنشاه مشغول به کارم و اگر جلو این اعمال کثیف گرفته نشود، دستور می‌دهم در کی‌کلاب را ببندند...
تیمسار مبصر، دستور داد عده‌ای از افراد پلیس در حدود ۳۰-۴۰ نفر، به کلوپ وارد شوند و افراد را در آن‌جا دستگیر کنند و سرشان را از ته بتراشند که در بین ایشان، والاگهر شهرام بوده‌اند. بعدا کی‌کلاب بسته و تیمسار مبصر، احضار شد..
[۱۴] مرکز بررسی اسناد تاریخی، بازوی توانای اسلام، یاران امام (آیت‌الله محمود طالقانی) به روایت اسناد ساواک، ج۱، ص۷۸-۷۹، تهران، چاپ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۱.
».

۳ - دریافت رشوه در زمان ریاست شهربانی


حسین فردوست در کتاب خاطرات خود می‌گوید: «سوء ‌استفاده از مسئله ترافیک تهران عجیب بود و به ویژه سپهبد مبصر، در زمانی که رئیس شهربانی بود، و نیک‌پی، شهردار تهران، پول‌های کلانی به جیب زدند. یک مورد معاملات مبصر با حدادزاده بود، که شرح می‌دهم:
... سپهبد مبصر، رئیس شهربانی وقت، از حدادزاده رشوه‌های کلانی می‌گرفت و به کارخانه او سفارشات کلان و بی‌مورد می‌داد. یک بار وسط خیابان‌های تهران قطعات فلزی بوقی‌شکل گذارد که خیابان‌ها یک‌طرفه شود، اکثر این قطعات زیر چرخ اتومبیل‌ها رفت! دفعه دیگر وسط خیابان‌های وسیع شهر طارمی‌توری گذارد که راست و چپ خیابان‌ها یک‌طرفه شود. مبصر رشوه کلان خود را گرفت و بعد مجبور شد این‌ها را جمع کند؛ ولی برای حدادزاده نفع زیاد داشت..
[۱۵] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۲۷۷، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
».

۴ - ارتباط با شاپور ریپورتر


شاپور ریپورتر معروف به شاپور جی، سرجاسوس غرب در ایران، فرزند اردشیر ریپورتر (از بنیانگذاران فراماسونری در ایران و کسی که رضاخان را پیدا کرد و برای کودتا به انگلیسی‌ها پیشنهاد نمود)؛ از جمله افرادی هست که نقش بسیار مرموز و پنهانی در برخی حوادث زمان پهلوی داشته است. فردوست در کتاب خود به ارتباط فراوان شاپور ریپورتر و محسن مبصر اشاره می‌کند و می‌گوید: «... سپهبد مبصر نیز با شاپور جی در تماس بود. او سیاسیت انگلیسی‌ها را در ایران پیاده می‌کرد و مدت‌ها در مشاغل اطلاعاتی و نظامی‌ کار کرد..
[۱۶] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۲۹۶، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
».

۵ - حضور در هیئت مشاوران ستاد بزرگ ارتشداران


در سال ۱۳۴۹ه. ش محسن مبصر از ریاست شهربانی کنار گذاشته شد.
[۱۷] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
مبصر پس از کنار رفتن از شهربانی به ریاست هیئت مشاوران ستاد بزرگ ارتشداران برگزیده شد و تا زمان حضور در دولت، در این هیئت مشغول به کار بود.

۶ - حضور در کابینه هویدا


در سال ۱۳۵۱ه. ش هویدا، محسن مبصر را به معاونت خود برگزید و وی تا سال ۱۳۵۲ه. ش این منصب را به عهده داشت. هم‌چنین وی به طور همزمان سرپرست سازمان دفاع غیرنظامی‌ نیز بود. سپس وی به معاونت وزارت کشور منصوب شد. سپهبد محسن مبصر در سال ۱۳۵۲ه. ش بازنشسته شد و از تمام امور دولتی کناره‌گیری نمود.
[۱۸] عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.


۷ - مبصر پس از انقلاب


با پیروزی انقلاب اسلامی‌ در سال ۱۳۵۷ه. ش وی به صورت قاچاق از ترکیه به انگلیس رفت و ادامه زندگی خود را در آنجا گذراند. ۱
[۱۹] فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۶۱۷، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳

وی در سال ۱۳۷۵ه. ش در سن ۷۹ سالگی به علت سکته مغزی در لندن درگذشت.

۸ - پانویس

 
۱. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۲. ↑ مبصر، محسن، پژوهش، لندن، انتشارات پکا، چاپ اول، ۱۹۹۶ م، زندگینامه، بی‌ش.
۳. ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، رجال عصر پهلوی (منوچهر اقبال) به روایت اسناد ساواک، ص۳۸۳، تهران، چاپ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۴. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۵. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۱۶۷، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
۶. ↑ طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی از فروغی تا فردوست، ج۱، ص۳۷۹، تهران، نشر علم، چاپ دوم، ۱۳۷۳.
۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۸. ↑ مبصر، محسن، پژوهش، ص۳۸۶، لندن، انتشارات پکا، چاپ اول، ۱۹۹۶ م، زندگینامه، بی‌ش.
۹. ↑ مبصر، محسن، پژوهش، ص۳۸۷، لندن، انتشارات پکا، چاپ اول، ۱۹۹۶ م، زندگینامه، بی‌ش.
۱۰. ↑ افتخارزاده، یحیی، نظمیه در دوره پهلوی (شهریور ۱۳۲۰-آبان ۱۳۵۵) خاطرات سرلشکر بازنشسته پلیس یحیی افتخارزاده، ص۳۷۰، تهران، انتشارات اشکان و هیرمند، چاپ اول، ۱۳۷۷.
۱۱. ↑ جوادی، شجاع، تاریخ سیر پلیس در قم، ص۴۳، قم، ۱۳۵۵.
۱۲. ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، رجال عصر پهلوی (منوچهر اقبال) به روایت اسناد ساواک، ص۳۸۵، تهران، چاپ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۹.
۱۳. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۲۸۸، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
۱۴. ↑ مرکز بررسی اسناد تاریخی، بازوی توانای اسلام، یاران امام (آیت‌الله محمود طالقانی) به روایت اسناد ساواک، ج۱، ص۷۸-۷۹، تهران، چاپ مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۸۱.
۱۵. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۲۷۷، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
۱۶. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۲۹۶، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳.
۱۷. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۱۸. ↑ عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی‌معاصر ایران، ج۳، ص۱۳۴۵، تهران، نشر گفتار، چاپ اول ۱۳۸۰.
۱۹. ↑ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج۱، ص۶۱۷، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ ششم، ۱۳۷۳


۹ - منبع

سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «محسن مبصر» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۴/۰۶.    


رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 14 (شمسی) | رجال سیاسی عصر پهلوی | مقالات پژوهه | نظامیان عصر پهلوی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.